न्यायया नजिरय् इतुंबहाः
- कुमार रञ्जीत
श्री भाष्करदेव संस्कारित केशचन्द्रकृत पारावत् महाविहारया नामं संसारयात म्हसीका बिया वयाच्वंगु 'इतुंबहाः' सर्वोच्च अदालतया निंतिं नजिर जूगु छगू न्हूगु दसू झीगु न्हयोने वःगु दु । उगु बहाःयात न्यायया इतिहासय् नजिर यायेगु ज्या सुं इतिहासकारं याःगु मखसें निम्ह इतिहासकारतय् बः कयाः देया सर्वोच्च अदालतया हे बेञ्चं याःगु खः ।
देया दक्कले तःधंगु न्यायपालिका सर्वोच्च अदालतया निम्ह न्यायाधीशपिं प्रकाश वस्ती व तर्कराज भट्टपिनि संयुक्त इजलाशं नेपाल सम्बत्या वंगु ११३१ चिल्लागा दशमि कुन्हु याःगु छगू मुद्दाया फैसला उज्वःगु नजिर जुयाब्यूगु दु झीगु निम्तिं कि गुकिं देया इतिहास व संस्कृतिइ च्यूताः काइपिं सकसितं हःपाः नं जुइगु निश्चित दु । फैसलाया पूर्णपाठ छुं न्हि न्हयो जक उगु महाविहार संरक्षण समाजया नायः क्याप्टेन चन्द्र बहादुर शाक्यपाखें प्राप्त जूगु खः ।
फैसलाय् धयातःगु दु - '...परम्परांनिसें द्यः पुज्यायेगु इतुंबहाःया देगुद्यः छेँय् सुयागु गुज्वःगु कथंया स्वापू दु व उकिया परम्परागत सञ्चालन पद्दति छु दु धकाः यकीन यायेत थुगु विषयलय् जानकार मनूतय् धापू व अनुसन्धाकर्तातय् च्वसु स्वयेमाल । भाष्करदेव संस्कारित केशचन्द्र पारावत् महाविहार संरक्षण समाजं नेपाल सम्बत् ११२६ स पिथंगु 'इतुंबा अभिलेख सङ्ग्रह' सफुतिइ प्रा. स्वस्तिरत्न शाक्य व भुवनलाल प्रधानं इतुंबहाः सम्बन्धय् च्वयादीगु आलेख अध्ययन यायेबले का.म.न.पा. २६ स लाःगु इतुंबहाःलय् बज्राचार्यतय् जक हक जुइगु मखसें शाक्यतय् नं समान हक दयाच्वंगु खनेदु...' ।
'...आगं व पारावत् महाविहारया आगंत छगू हे संघ अर्न्तर्गत दु । संघया शाक्य व बज्राचार्य निखलःस्यां देगुद्यः थुगु हे छेँया दुने कोठाय् तयातःगु दु...' धकाः भुवनलाल प्रधानं च्वयादीगु च्वसुयात न्हयथसें न्यायाधीशपिन्सं थःपिनि संयुक्त फैसलाय् च्वमिया धापूयात प्रधानता बियातःगु दु ।
सर्वोच्च अदालतया थुगु फैसला इतुंबहाःया दक्षिणपाखे लाःगु उत्तरपाखे स्वकाः दनातःगु पुलांगु देगुद्यःछेँया सर्न्दर्भय् जूगु खः । थुगु फैसलां निम्ह इतिहासकारपिन्सं च्वःगु निगू सफूया बः काःगु स्पष्ट जू । छगू इतुंबहाः दुनें हे पिहाँवःगु जुल सा मेगु दच्छि न्हयो तिनि दिवंगत जूम्ह नांजाःम्ह इतिहासकार भुवनलाल प्रधानं च्वयादीगु खः, गुकिया पिकाकः खः - डा. सुमित्रा मानन्धर गुरुङ्ग । उगु सफू नेपाल सम्बत् ११२७ स पिहाँवःगु खः । थुकथं उपिं निगुलिं सफूत न्यायया नजिरय् लानाः अमर कृति जुयाब्यूगु दु ।
प्रा. स्वस्तिरत्न शाक्यजुं च्वयादीगु दु - 'छम्ह थकालिया नामं दर्ता जूगु वा पोता पूगु भरय् उगु जग्गा जिमि बाज्यापिनि नामय् जुगुलिं थः बाज्यापिन्सं तःगु खः धकाः दावी याये सुनानं छुं नं आधारय् फइमखु । सुयां नामं पोता पूसां उगु जग्गा छय् (छुइपिन्सं थःगु नामय् याना कायेगु व न्याये) मिइ याये मदइगु सामुहिक हकहितया गुथि अर्थात् निजी हकया पैत्रिक सम्पत्ति मजुसे इतुंबहाःया निजी गुथि सकस्यां सामुहिक सम्पत्ति खः' । च्वमिया थुगु झवःयात सर्वोच्चया फैसलां तसकं महत्व बियाः न्हयथंगु दु ।
अप्वःथें ब्वनेगु इतिहास व खनेदइगु वास्तविकताय् तसकं अनमेल झीगु समाजया कटु यथार्थ हे जुइधुंकल । इतिहासयात मियाः तःमि जूपिं व उकियात त्वपुयाः छेँ तःजाः याःपिं हे समाजया न्हयलुवाः जुयाः वयाच्वंगु नं झीसं मखंगु मखु । तर उज्वःगु प्रवृत्ति निन्दनीय व समाजय् अपाच्य जुइवं चोखे जुइगु छगू दक्कले अःपूगु ख्वाःपाः खः - राजनीति । थथे जूगुलिं हे झीगु देया राजनीतिकर्मीत झन् अप्वः बदनाम जुयाच्वंगु खः । राजनीतिलिसें तुं भुत्तुभुनाः वइगुलिं कर्मचारीतन्त्र झन् उकिं मुक्त जुइगु ला खँ हे मदु ।
अथेला सर्वोच्च अदालतया फैसलायात तकं हाथ्या बिइपिं सरकारय् थ्यंगु उदाहरण झीके दु । तर थन सर्न्दर्भ उज्वःगु नजिरया जुयाच्वंगु दु, गुकिं निखलः 'झगडिया' शाक्य व बज्राचार्यपिन्त धाःगु दु - थ्व देगुद्यःछेँ छिपिं निखलःसिगुं बराबर खः, छखलसिगु जक मखु । पत्याः मजूसा छिमि हे इतिहासकारपिन्सं च्वःगु ब्वनास्व, जिमिसं ला छु स्यू - सर्वोच्च अदालतं धायेधुंकल, खँ सिधल मखु । थुकिइ दुनें झीसं सयेकेगु व थुइकेगु यक्व दु ।
सर्वोच्च अदालतय् न्यायाधीशया कुर्सीइ च्वनाच्वंपिं निम्ह 'श्रीमान्' पिन्सं निम्ह नांजाःपिं नेवाः च्वमिपिनि च्वसू क्यनाः फैसला ब्यूगु खः ? छिमिगु इतिहास व संस्कृति छिमिसं हे मस्यूसा जिमिसं गथे सी - झी जुलं थःपिनि इतिहास व संस्कृति छखे वांछ्वयाः उज्वःपिं न्यायाधीशपिंके न्याय फ्वं वनाच्वना । थुज्वःगु मुद्दा वडास्तरंनिसें सर्वोच्चतक हे असङ्ख्य दु । थथे जूगु झी मसयाः, मथुयाः वा अदालतप्रति विश्वास अप्वयाः मखु कि थःप्रति हे विश्वास मदयाः खः ।
थुगु फैसलां न्याय बिइपिं न्यायाधीशपिन्सं वर्तमानया तथ्ययात जक मस्वसें इतिहास व संस्कृतियात नं गुकथं दुवालेमाः अले उकियात गथे महत्व बिइमाः धकाः नं पाठ ब्यूगु दु । राजनीति व प्रशासनय् जुइगु भ्रष्टाचारं इतिहास व संस्कृति प्रभावित जुइमखुथें उकिया बः कयाः जूगु न्याय नं प्रभावित जुइमखु धकाः फैसलां प्रमाणित याःगु दु । इतिहासकारपिन्त तःधंगु सम्मान नं ब्यूगु दु । थुकिं भविष्यय् जुइपिं न्यायाधीशपिन्त नं तःधंगु नजिर बिइगु निश्चित दु । ( दँ १, ल्याः १, ने.सं. ११३२ कछलाथ्व पंचमी)
No comments:
Post a Comment