सहलह दबु

विश्वय् यक्व देय्तय्सं यानाच्वंगु सम्झौता

(बहसय् लानाच्वंगु विप्पा सम्झौताया विषयसं भूपू अर्थसचिब नापं वर्तमान प्रधानमन्त्रीया आर्थिक सल्लाहकार रामेश्वर खनाल नापंया खल्हाबल्हा )

छु खः बिप्पा सम्झौता धाःगु ? नेपालया निंतिं गुलि माःगु खः ?

लिसः-

         थ्व चर्चा स्वाभाविक नं खः । आम नागरिकया चासोया विषय नं खः । निगु निगू देय् दथुइ जुइगु व्यापार लगानी व सर्म्बर्धन सम्बन्धी सम्झौता खः । छगू देय्या मनूतय्सं मेगु देशय् लगानी याइबले अन युद्धया कारणं, छुनं सशस्त्र द्वन्द्वया कारणं वा राज्य व्रि्रोहया कारणं वा मेगु छं कथंया नागरिक आन्दोलनया कारणं व्यापार लगानीमा वा उद्योग व्यवसायय् क्षति जू वन धाःसा अज्याःगु इलय् राष्ट्रिय उद्योगपतितय्त बीगु क्षतिपूर्ति कथं हे व्यवहार यानाः अज्याःगु विदेशी कम्पनी, उद्योगयात व्यवहार यायेमाः धायेगु खः । राष्ट्रिय व्यवहार यायेमाः धइगु सिद्धान्तअनुसार थ्व सम्झौता जूगु खः ।

         थज्याःगु सम्झौता विश्वय् यक्व देय्तय्सं यायेगु यानाच्वंगु दु । छगू अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धी नं दु । उकियात मिगा कन्भेन्सन नं धायेगु याः । व कन्भेन्सनया धारा २३ या उपधारा २ या ३ गू प्रकरणय् छु न्हृयःथनातःगु दु धाःसा मिगा नं नं स्वंगूगु देय्तय्त औद्योगिक लगानी यायेत प्रोत्साहन याइ धयातःगु दु । अथे जुया अन्तर्राष्ट्रिय सन्धी सम्झौता धायेवं हे निगु देय् दथुइ सन्धी सम्झौता याये हे मज्यू धायेगु पाय्छि मखु । अन्तर्राष्ट्रिय लगानी यायेगु खँय् छुं समावेश याइ तर फुक्कं खँ समावेश याइमखु ।

         मेगु महत्वपूर्ण खँ छु धाःसा थुगु सम्झौता कर छुट बीगु, कर मिनाहा याइगु धइगु खँ मखु । अथे कर मिनाहा जुइमखु । थुगु सम्झौताया मुख्य खँ हे वःगु लगानीइ छु कथंया असुरक्षा वल धाःसा देय्दुने नागरिक तय्सं लगानी याःगु उद्योग व्यवसाययात बीगु सुविधा सरह कतदेय्या मनूतय्सं लगानीयाःगु उद्योग व्यवसाययात नं व्यवहार यायेमा धायेगु खः ।

थज्याःगु महत्वपूर्णगु सम्झौता जूगु खःसा प्रधानमन्त्री भट्टर्राईया थुलिमछि आलोचना व बिरोध छाय् चर्को विरोध वयाच्वन ले ?

लिसः –

         नेपालं थ्वसिवें न्ह्यः प|mान्स, फिनल्याण्ड, जर्मन, अमेरिका, संयुक्त अधिराज्य बेलायत नापं नं बिप्पा सम्झौता यायेधुंकूगु दु । उवलय् व सम्झौता जूबले उलि चर्चा मजुल । छाय्धाःसा व देय्त नापं मेगु हे कथंया  महत्व दयाच्वंगु दु । भारतनापं चाहिँ झी सकलें भतिचा सशंकित जुइगु जूगुलिं नं खइ थथे विरोध याःगु । थुकिया राजनीतिक पक्षया बारे राजनीतिक व्यक्तित्वपिसं व्याख्या यानादी जुइ । जित छु लगे जू धाःसा झीसं भारतनापं सम्झौता यायेबले झी भतिचा कमजोर जूगुलिं भारतं यक्व लव काःगु, झी भतिचा द्यागु धयाथें च्वनावःगु खयेफु । व यथार्थ मखु । व सही मखु । वास्तवय् धायेगु खःसा भारतं ८३ देय्नापं थज्याःगु सम्झौता याःगु दु । चीनं नं १०० गू यासें अप्वः देय्त नापं थज्याःगु सम्झौता याःगु दु ।

भारत व चीनया आर्थिक स्थिति ला यक्व बांलायेधुंकल । विकसित देय् त जुइधुंकल नि सा ?

लिसः-

         मखु । गुगु इलय् भारत व चीनं थज्याःगु हे सम्झौता यात । उबलय् इमिगु आर्थिक अवस्था नं झीगु देय्या थें हे नाजुक जुयाच्वंबले खः । भारतं गुगु इलय् सम्झौता यात वं उवलय् विदेशं थःगु देसय् लगानी दुत हयेत सम्झौता याःगु खः । भारतं थौंसिबें २० दँ न्हृयः थःगु देय्या नागरिकतय्त विदेशय् लगानी यायेत अनुमति मव्यू । थ्व खुल्ला याःगु यक्व लिपा जक खः । लिपा विकासक्रम बुलुहुँ जुयावयालिं अनया लगानी कर्तातय्सं थःगु देशय् सिवें विदेशय् लगानी यायेदतधाःसा यक्वः लव वइगु अले व ध्यबा थःगु देशय् हये दइगु खँ न्ह्यने हल । वनं लिपा बल्ल भारतं विदेय् लगानी यायेत अनुमति ब्यूगु खः । अझ नं पूवंक विदेशय् लगानी यायेत ब्यूगु अवस्था मदुनि । नेपालय् नं भारतया मनूतय्सं लगानी यायेगु लगानी रकम थुलितक धकाः तोके यानाब्यूगु दु । चीनय् ला झन् चीनियात विदेशय् वना तालिम काः वनेत, चाहृयू वनेत डल्लर नापं बी मखु । अज्याःगु कठिन अवस्था इपिं वनेमाल । चीनं विदेशी लगानी दुत हयेमाः धकाः थज्याःगु सम्झौत याःगु खः । लगानी दुहाँ वयालिं बुलुहुँ विकास जुल । देया आर्थिक अवस्था बल्लात । आः बुलुहु अन्तर्राष्ट्रिय लगानी क्षेत्रय् नं लगानी यायेगु यानाहःगु दु ।

अथे खःसा राष्ट्रघाती सम्झौता धकाः छाय् वयाच्वन ?

लिसः-

         राष्ट्रघाती धायेमाःगु अवस्था विश्लेषण जिं मखं । व सही व यथार्थपरक विश्लेषण मखु । यथार्थ खँ छु धायेबले भारतं गगु थ्व सम्झौता मस्यौदा प्रस्तुत याःगु खः, झीसं (नेपालं) नं थुगु विषय इच्छा व्यक्त याःगु खः । नेपालयात यक्व क्षति मजुइकथं नेपालं निगू बुँदाय् खँ तल । नेपालयात अप्वः सहुलियत विकेत भारतयात हेयेकूगु दु । मेमेगु देय्तय् नापं जूगु सिवें थ्व सम्झौता बांलाःगु दु ।

थ्व विरोधया खँय् थीथी पार्टीपिंलिसें खँ ल्हाःबले  दीर्घकालीन असर लाकिगु सम्झौता यायेमते धाःगु खँ छथाय् दु धाःसा सम्झौतां बांलाःगु असर लाकीगु खँ बांलाक कने मफूगु खः प्रधानमन्त्रीज्यूं ?

लिसः-

         थ्व सम्झौता चमत्कारि सम्झौता मखु । विगत खुदनिसें थीथी इलय् प्रशासनिक तवरं खँ ल्हाहाँ वयाच्वंगु खः । थीथी सरकारया इलय् नं प्रक्रिया वयाच्वंगु खः । चरणबद्ध कथं खल्हाबल्हा जुजुं वयाच्वंगु खः । आः वयाः थुगु खः जिमिसं मस्यु धायेगु खँ जि मानेयायेगु पक्ष मदु । छाय्धाःसा हरेक पार्टी मन्त्रीत थुगु भेलाय्, छलफलय् ब्वति कया वयाच्वंगु खः ।

थ्व सम्झौताया खँ म्हिगम्हीग पूवंगु मखु । बास्तवय् थुगु खँ वंगु चैत्र महिनाय् हे पूवंगु खः ।

पूवने धुंगु जूसां अवलय्या प्रधानमन्त्रीतय्सं विरोध जुइ धकाः आँट मवःया मयागु जुइ नि ?

लिसः-

         आँट मवया मखु । सम्झौता यायेगु हे धकाः तयारी जुइ हे धुंकूगु खः । जि अबलय् सरकारय् हे दुगु र्इ नं खः । सम्झौताया पूर्ण तयारी हे जूगु खः । थज्याःगु सम्झौता सामान्यतया मन्त्री स्तरीय जुइ । उकिया लागिं कि नेपालया मन्त्रीत भारतय् वनेमाल कि भारतयापिं नेपालय् वयेमाल । भ्रमण तयेजुइधुंका यायेधकाः व सम्झौता मन्त्रीपरिषदय् थानाच्वंगु खः । असारय् झलनाथ खनालया सरकार परिवर्तन जुल । थथे सरकार परिवर्तन जुल कि थथे निर्णय मजुयाच्वंगु खँत सम्बन्धित मन्त्रालय लिहाँ वनेगु याइ । लिपा हानं मन्त्रालयपाखें मन्त्रीपरिषदय् पेश जुइ अले प्रधानमन्त्री थाय् वनि ।

गुगु कथं सम्झौता पूवने धुंकूगु खः तत्कालिन प्रधानमन्त्री झलनाथ खनाल भारत भ्रमण जूगु खःसा व सम्झौता जुइगु खः ?

लिसः-

         प्रधानमन्त्री सम्झौता याइगु मखु । मन्त्रीं याइगु खः । विगतया फागुनतक नं थुगुबारे खल्हाबल्हा जूगु खः । विशेष याना नेपालया पक्षया पासापिसं निगू बुँदाय् विशेष ध्यान बिया बांलाकूगु जिं तायेका । व बुँदा नेपालया पक्ष जूगु दु । व याये लाःगुसा सम्भवत अवलय् हे सिधइगु खः । यथार्थय धायेगु खःसा थ्व सम्झौता भारतया रुचिया विषयसिवें नेपालया रुचिया विषय खः ।

         भारतं सामान झीथाय् हया झीसं उपभोग यानाच्वना । तर वहे सामान नेपालय् हे तयार याना झीसं खपत यायेदुसा गुलि बांलाइ - नेपालय् हे उद्योग चायेके दुसा ला झीत फाइदा जुइनि । झीसं थःगु आर्थिक वृद्धि यायेफत धाःसा नं बल्ल विकासपाखे वनि । समावेशीया अवधारणाय् देय् न्हृयाइ । आम नागरिक, गरिवतय्त नं रोजगारीया व्यवस्था सृजना यायेफइ । बुलुहुँ आर्थिक सक्षम जुलकि झी थम्हं नं लगानी यायेफयावइ ।

विगतय् आपाः भारतया लगानी दुगु उद्योग व्यवसायत एनेकपा -माओवादी)या भातृ संगठनतय्गु कारणं बन्द जुल, लिहाँ वन धायेगु आरोप गुगु खः । अथे मजुइमाः धकाः एनेकपा (माओवादी) या प्रधानमन्त्री भट्टर्राईपाखें सम्झौता पहल यानाः भारत आश्वस्त जुइत स्वःगु खःला ?

लिसः-

         थ्व सम्झौता पार्टीविशेष सम्झौता मखु । पार्टी सहयोग कायेगु अपेक्षा बांलाःगु खँ खः । वास्तवय् थ्व खँ पार्टी मखु सरकारया खँ खः । विरोधया खँत ला पार्टीखें थीथी इलय् जुयाच्वनिगु हे खँ खः । थज्याःगु विरोध नेपालय् जक मखु विदेसय् नं जूगु दु । आः अमेरिकाय् यक्व ऋण लगेजुल धकाः वालेसिड आन्दोलन तःसिकं जुयाच्वंगु दु । लगानी गथे यानाः बढे यायेगु धकाः स्वयेगु ला सरकारया ज्या खः नि । छु नं गुगु नं  पार्टीविशेषया विरोधया खँ मिले यायेगु ला सरकारया दायित्व जू वनि । सरकारं सम्झेयाये माल । राजनीतिक पार्टीत दोष बिया पन्छेजुइ मिलेमजु । उकिं थुगु सम्झौता जुइधुंका छगू खँ छु स्पष्ट जूगु दु धाःसा सरकारं सैद्धान्तिक सुरक्षा बीगु खँ जूगु दु । थ्व सिवें न्हापा स्पष्ट मयागु चाहिँ मखु । झीगु बैदेशिक लगानी तथा पर््रवर्धन ऐन जु । थुकि न्हृयःथनातःगु फुकं खँ अन न्हृयःथनातःगु मदु । छगू हे खँ न्हृयःथनातःगु दु - राष्ट्रियकरण यायेमखु । मेगु खँय् समान व्यवहार याइ धयातःगु दु ।

         मेगु खँ उगु कम्पनि, उद्योगय् नेपालय् हे प्रवन्ध यायेफुगु अवस्था दु सा नेपाःमितय्त हे तयेमाः । अथे प्रवन्ध याये मफुसा विदेशं हे हयेगु प्रवन्ध यानातःगु दु । अथे हयेबले भीसा बीगु प्रावधान उगु सम्झौताय् दु । व फुक्कं खँत लागु यायेत बिप्पा सम्झौता माः ।

अथे सा थुगु सम्झौता धुंका भारतीय लगानी दुहाँवइ धःका झी आश्वस्त जुइ फइला ?

लिसः-

         जिं तक धयाच्वनागु दु थुगु सम्झौता धायेगु ला छगू आधारशीला खः । थुकिं लगानीकर्तायात सरकारं सुरक्षाया प्रत्याभूति बी धइगु विश्वास ब्यूगु दु । इपिं विश्वस्त जुल, आश्वस्त जुल । उलिं जक लगानी वइमखु । लगानी याना निश्चित प्रतिफल वइगु खँ दयेमाल, उकिया वातावरण दयेमाल । व्यवसायीतय्सं लगानी तनेगु खनेमाल ।

भारतीय टोलीत ला लिपा तिनि नेपालय् वइ धाःगु दु नि ?

लिसः-

         अथे ला मखु । प्रधानमन्त्रीनापं खँ जूबले वइगु जनवरी छगू अन्तर्राष्ट्रिय टोली नेपाल वइ धाःगु खः।  नेपालय् वय्कःपिसं पर्यटन क्षेत्रय्, कृषि प्रशोधन क्षेत्रय्, चिकित्सा पद्धति, उच्च स्तरीय शिक्षा बीगु केन्द्रया कथं विकास यायेगु छाय्धाःसा नेपालय् अनुकूल हावापानी दु । रमणीय वातावरण दु । अध्ययन यायेत निंतिं बांलागु वातावरण दु । उकिं थुगु क्षेत्रय् जिमिगु लगानीया रुचीया क्षेत्र खः धकाः धाःगु दु । अथे हे जलश्रोत ला पक्का हे महत्वपूर्ण क्षेत्र जू हे जुल ।

विप्पा सम्झौता जुल । दोहोरो कर लिकायेगु खँ धासाः भारतं आः सम्झौता यायेचाहे मजु । छाय् खः थें ?

लिसः-

         भारतं सम्झौता याये चाहे मजूगु मखु । सम्झौता याये चाहे जूगु हे खः । भारतीतय्सं नेपालय् लगानी यानातःगु दु । बैदेशिक संचिति कम जूगुलिं नेपालं विदेशय् लगानी यायेगु अनुमति बियातःगु मदु । नेपाल राष्ट्र बैंकं स्वीकृति ब्यूसा जक लगानी यायेदइ । अत्यन्त कठिन व्यवस्था दु । भारतीतय्सं थन वया उद्योग सञ्चालन याना लव वःगु धेवाय् भारतय् हानं कर पुले म्वाः । काःसां व पुलातःगु भ्वँ क्यनकिं व बराबरया ध्यवा कट्टा जुइगु अवस्था दु ।

         आः प्रस्ताव याःगु दोहोरो कर प्रणाली पुलांगु सम्झौता रद्द याइ । दोहोरो कर प्रणाली अन्तर्राष्ट्रिय कथं मस्यौदा तयार यानातःगु खः । उकी नेपालं ध्यबा यंका विदेशय् तयातःगुसा थुगु कर प्रणालीमार्फ गन सुनां गुलि ध्यबा तयातःगु दु न्यनेनं छिंक तयार यानातःगु खः । तर प्राविधिक कमजोरी याना व सम्झौता जुइमफुगु खः । न्हूगु सम्झौता जुइधुंका पुलांगु सम्झौता छु जुइ - खारेजी व बचाउ धायेगु बुँदा खँ अन तयेमाःगु व अन तये लुमंकल । अथे जुया व दोहोरो कर प्रणाली सम्झौता जुइ मफुगु खः ।

प्रधानमन्त्रीया भारत देजला –विदेशभ्रमण- नेपालया गुलि फाइदा दत ?

लिसः-

         फाइदाजनक धायेगु ला लिपा रुपान्तरण जुयालिं जक धायेफइ । नेपाली व विदेशी व्यापारी, भारतीय नेता, भारतीय पत्रपत्रिकां थुगु सम्झौताया बारे चर्चा याःगु छगू खँ छु धाःसा प्रधानमन्त्री थःगु भ्रमणया कार्यसूची आर्थिकयात दयेकल । नेपालय् आर्थिक विपन्नता दतले भारतयात नं असर लाकातइ । नेपालदुने नं शान्ति दीगो जुइमखु । उकिं आर्थिक कार्यसूची जिगु मू कार्यसूची खः । लगानी वृद्धि यानाः नागरिकया संवृद्धिया नितिं जिं ज्या याये धकाः अत्यन्त स्पष्ट कथं तयादील । व खँयात भारतय् लसकुस नं यात । भारतीय तःतःधंगु कम्पनीतय्सं बांलाक अभिरुची तयाः खँ न्यन खँ तल । उकिं भ्रमणया उद्देश्य कथं सफल जूगु दु ।

         नेपालय् रोजगारी मदया यक्व नेपाःमित विदेशय् वनेत बाध्य जुल । उकिं इमित पनेत नेपालय् रोजगारी अवस्था दयेकेत कुतः याये हे माः । नेपालया व्यापार घाटा झीसं कम याये हे माः । भारतीय लगानी दुत हयेफूसा आर्थिक घाटा नं म्हृवः जुजुं वनि । झीगु निकतस्थ बजार धायेगु हे भारत खः । यातायातया कारणं यूरोपय् सिबें भारतय् दंक सामान झीसं मी फइ । नेपाल भूपरिवेष्ठित देय् खः । बन्दरगाहतक सामान थ्यंके बले हे लागत अप्वः तू वनि । भूपरिवेष्ठित देसं स्वयेगु धायेगु हे निकतस्थ बजार खः, व भारत हे खः ।

         भारत व चीन धायेगु तःधंगु उपभोगी दुगु देय् खः । विश्वया करिव स्वब्वय छब्व दु जनसङ्या । दक्षिण एसिया व चीनया तनेगु खःसा झण्डै बच्छि थें जू वनि । थपायेधंगु बजार दयेकं दयेकं यूरोपया बजार छाय् स्वयेमाल - चीन, भारतय् उपभोग जुइकथंया सामान तयार यायेफइ । पर्यटनया निंतिं पिने स्वयेम्वाः अरब जनसङ्ख्या दुगु चीन व भारतीय हे काफी गाः । व देय्या चीधंगु मात्रा जक नेपालय् वःसां नेपाःया पर्यटन क्षेत्र विकास जुइ । जःलाखःला देय् बांलात कि झीत नं बांलाइ धायेगु खँ भारत व चीनं थुगु हे खँ खः ।                  ( दँ १, ल्याः १, ने.सं. ११३२ कछलाथ्व पंचमी)